Stundin skrifaði grein um gjöf Íslenskrar erfðagreiningar til íslenska ríkisins og þau skilyrði sem henni fylgdu. Kári Stefánsson skrifaði pistil um frétt Stundarinnar þar sem hann kallaði fréttina skítkast, sakaði blaðamann um að ganga erinda Framsóknarflokksins og gaf til kynna að fréttin gæfi þá mynd að gjöfin væri gefin í „annarlegum“ tilgangi.
Kári hefur verið safna undirskriftum fyrir auknum útgjöldum til heilbrigðiskerfisins og sagt ýmisleg í því hlutverki. Það er annað mál. En í þessu tilfelli er ekki um að ræða hans persónulega gjöf heldur gjöf fyrirtækis sem hann er í forsvari fyrir, fyrirtækis sem er hluti af öflugri alþjóðlegri lyfjasamsteypu. Og þótt vissulega megi færa fyrir því rök að hann sjálfur sé bara maður með góðan ásetning og mikið skap þá er mér ekki sama um hvernig hann reynir að hafa áhrif á þá fjölmiðla sem vilja fjalla um fyrirtækið hans.
Fyrst varðandi meintar “annarlegar hvatir” – sem sagt meintan “ávinning“. Á íslensku er “ávinningur” hálfgert blótsyrði. En það er ekkert af því að hafa ávinning af einhverju, og raunar er það skylda hlutafélaga. Hlutafélög á opnum markaði eru félög sem fjárfestar og almenningur geta keypt hlut í til að ávaxta peningana sína. Sá sem setur peninga í slíkt fyrirtæki treystir því að stjórn og starfsmenn fyrirtækjanna vinni að því að ávaxta þá.
Ef einhver stjórnandi hlutafélags myndi fara gefa peninga án nokkurs ávinnings fyrir fyrirtækið þá myndi það heita “umboðssvik”. Það er auðvitað sjaldnast tilfellið. Gjöfum fylgir oft einhver ávinningur. Gjöfin getur verið hluti af markaðsstarfi, hún getur styrkt innviði þess umhverfis sem fyrirtækið vinnur í eða, eins og oft er tilfellið, getur gjöfin skapað fyrirtækinu “velvild”. Það er ekkert slæmt við neitt af þessu og fyrirtæki gera þetta oft. Að spyrja um ávinninginn felur því ekki í sér ásökun um “annarlega hvata” heldur einmitt fyrirspurn um hvaða “eðlilegu” hvatar liggi að baki gjöfinni.
Að blaðamaður geti ekki gert þetta án þess að fulltrúi fyrirtækisins saki hann um óheiðarleika finnst mér vont. Verst finnst mér þó seinasta efnisgreinin í grein Kára. Þar segir hann:
“Það er ekki síður grábölvað að með þessu er verið að reyna að kasta skít í þá sem stóðu fyrir því að gefa þjóðinni lífsnauðsynlegt lækningatæki fyrir 850 milljónir króna fyrir það eitt að hafa gert það. Það eykur hvorki líkurnar á því að þeir né aðrir geri slíkt hið sama. Guði sé lof stefnir allt að því að þeir sem lesi Stundina séu að verða jafnmargir og lifandi geirfuglar í þessum heimi.”
Meltum þetta aðeins. Fréttin sjálf felur ekkert í sér sem er rangt eða logið. Hugsanlega myndu Kári og fyrirtækið hans heldur kjósa að hún birtist ekki en það nú það sem aðgreinir fréttir frá fréttatilkynningum. Fólk og fyrirtæki geta ekki vænst þess að fjölmiðlar birti aðeins fréttir um sig sem þeim eru að skapi. Í þessu tilfelli er um að ræða ákveðinn samning sem ríkið gerir við einkafyrirtæki og því er ekkert, nákvæmlega ekkert að því að almenningur fái að vita hver efnisatriði samningsins eru.
Ef menn segja að það eitt að segja frá svona samningum minnki líkur á því að sambærilegar gjafir verði ekki gefnar þá setur það ákveðinn þrýsting á blaðamenn framtíðarinnar. Óeðlilegan og vondan þrýsting. Ef stjórnarmaður í álveri myndi skrifa eitthvað sambærilegt þá myndi vonandi einhver segja eitthvað.
Í lokinn birtir Kári svo þá ósk að Stundin drepist. Mér finnst það mjög slæmt. Kári starfar hjá stóru, öflugu alþjóðlegu lyfjafyrirtæki. Stundin er fámennur hópfjármagnaður fjölmiðill. Kári hefur fengið þúsundir Íslendinga til að ganga á eftir sér í ákveðinni baráttu. Nú lætur hann sem betra væri fyrir þá baráttu að þessi miðill myndi hverfa. Fólk trúir honum, sem sést á umræðum á ýmsum síðum vefritsins þar sem menn lýsa því yfir að nú séu þeir hættir að styrkja og lesa blaðið.
Menn geta haft ýmsar skoðanir á þeirri undirskriftarsöfnun sem Kári stendur fyrir. Ég er þar á öðru máli en Kári og hans fylgjendur og kannski lætur einhver það trufla sig við lestur þessarar greinar. Þá verður svo að vera. En þetta mál snýst um annað. Það snýst um það að það er vont þegar valdamiklir menn lýsa því yfir að þeir óski sér dauða fjölmiðils sem birti um þá frétt, í þeirra óþökk.
- Taívan má ráða sér sjálft - 15. ágúst 2022
- Velheppnaður miðbær Selfoss - 26. júlí 2021
- Óþarfa bjölluat á göngustígum - 19. júlí 2021
