Velferðarkerfi Svavars Sigurðssonar

Í dag, þann 10 janúar 2068, var haldið var upp á hálfrar aldar afmæli Velferðarkerfis Svavars Sigurðssonar. Saga þess hefur verið nánast ein sleitulaus sigurganga allt síðan afkomendur Svavars Sigurðssonar útvíkkuðu Þjóðfélagsverk afa síns upp í stærsta velferðarkerfi landsins eftir að tekin var upp frjáls félagshyggja í opinberri stjórnsýslu seint á öðrum áratug aldarinnar, og íslenska ríkið dró sig út úr rekstri slíkra kerfa. Á tímamótum sem þessum er við hæfi að líta um öxl.

Í dag, þann 10. janúar árið 2068, er haldið upp á hálfrar aldar afmæli Velferðarkerfis Svavars Sigurðssonar. Saga þess hefur verið nánast ein sleitulaus sigurganga síðan opinbert velferðarkerfi var – í áföngum – lagt niður snemma á 21. öldinni. Það er í dag langstærst þeirra fjögurra einkareknu velferðarkerfa og atvinnumiðlana sem hér starfa í dag. Á þessum tímamótum er við hæfi að líta um öxl, og líta yfir söguna.

Frjáls og einkarekin velferðarkerfi hefðu hljómað ankannalega í eyrum velflestra um síðustu aldamót. Um þær mundir var frjáls markaðshyggja ekki nema rétt um hálfrar aldar gömul, ef miðað er við útgáfu Capitalism and Freedom eftir Milton Friedman sem upphaf hennar. En flestir eru sammála um að stuttu eftir andlát þessa helsta hugsuðar frjálsrar markaðshyggju, árið 2006, hefðu orðið veruleg straumhvörf í almennri umræðu um uppbyggingu samfélagsins og almennri viðurkenningu á markaðnum sem eðlilegri og raunhæfri umgjörðar fyrir mannleg samskipti og samfélag. Fljótlega varð til hugtakið frjáls félagshyggja, sem mælir með félagslegri umhyggju og velferð í gegn um einkarekin fyrirtæki á frjálsum markaði, knúin af sjálfboðastarfsemi og frjálsum framlögum, í stað miðlægra ríkisstofnana og tekjustofna.

Það var einmitt á grunni frjálsar félagshyggju (e. altruistic liberalism) sem afkomendur Svavars Sigurðssonar stofnuðu Velferðarkerfi Svavars Sigurðssonar (VSS)árið 2018, 10 árum áður en ráðgert var að lokið yrði við að leggja af opinbert velferðarkerfi. Það byggði á sams konar framtaki og hið fyrra Þjóðfélagsverk Svavars Sigurðssonar sem samnefndur maður starfsrækti seint á síðustu öld og barðist gegn fíkniefnaneyslu með mjög örlátu einkaframtaki.

Á tíu árum náði VSS að afla sér mikinn fjölda bakhjarla, þar á meðal mörg af stærstu fyrirtækjum landsins. Stærstu bakhjarlar þess eru Actavis-Pfizer International, Kaupthing-Citigroup og Alþjóðlega flugmiðstöðin í Keflavík, „Rockville“. Auk þess uppfylla um 50 þúsund einstaklingar samfélagslega skyldu sína út frá eigin forsendum með veglegum mánaðarlegum styrkjum. Sá rausnalegasti leggur t.a.m. til tæpar 20 milljónir í hverjum mánuði í starfsemi VSS. Þessir bakhjarlar gera það að verkum að menn geta notið þjónustu velferðarkerfisins án tillits til tekjustofna og bakgrunns, á svipaðan hátt og hinn almenni skattgreiðandi borgaði áður fyrir.

Velferðarkerfi Svavars Sigurðssonar er eitt þriggja velferðarkerfa sem eru starfrækt á landinu í dag. Það er hið langstærsta og – ekki síst – vinsælasta. VSS var nú í áttunda árið í röð valið vinsælasta fyrirtækið af Samtökum verslunar og þjónustu, og hafði áður unnið það fimmtán sinnum á sínum 50 ára ferli. Auk þess vann það í ár Starfsandaverðlaun Hannesar Smárasonar í átjánda skipti á ferlinum, eitthvað sem ekkert annað fyrirtæki hefur getað leikið eftir.

Höfuðstöðvar Velferðarkerfis Svavars Sigurðssonar eru til húsa í hinni fornfrægu – og nú vernduðu – 20. aldar byggingu í Kringlunni 7, áður þekkt sem Hús verslunarinnar

Eftir að hafa byrjað sem lítilfjörlegt athvarf fyrir fíkniefnaneytendur er Velferðarkerfi Svavars Sigurðssonar í dag stórfyrirtæki sem rekur þrjátíu leikskóla, átján grunnskóla, fjóra menntaskóla og á 80% hlut í einum af tveimur háskólum landsins. Það rekur tvö einkarekin sjúkrahús og þrjár heilsugæslumiðstöðvar. Það rekur viðamikla atvinnumiðlun og veitir hátt á þriðja þúsund manns styrki til að leita sér að vinnu, auk þess að starfrækja kvennaathvarf, athvarf og meðferðarmiðstöð fyrir áfengissjúklinga og fíkniefnaneytendur og athvarf fyrir geðsjúka. Auk þess greiðir það út styrki til löglega skilgreindra öryrkja og veitir um 65% öryrkja hér á landi ókeypis húsnæði og fæði.

Auk frjálsra framlaga reiðir VSS sig að mjög miklu leyti á framlag og framtak sjálfboðaliða, enda margir þættir starfseminnar sem bera sig mjög illa út frá viðskiptalegu sjónarhorni. Ekki síst eru það athvörfin sem eru að miklu leyti mönnuð af sjálfboðaliðum, og er það mál manna að sjálfboðastarfsemi hafi eflst mjög mikið í kjölfar þess að frjáls félagshyggja hóf innreið sína. Líkleg orsök þess er talin vera sú að frítími vinnandi fólks fór vaxandi upp úr síðustu aldamótum. Ekki síst í kjölfar verulegra skattalækkana og aukins kaupmáttar í þessu frjálsasta markaðshagkerfi Vesturlanda, en samkvæmt úttekt Heritage-stofnunarinnar komst Ísland í efsta sætið árið 2024 yfir frjálsustu markaðshagkerfi heimsins, og hefur haldið því fram til dagsins í dag. Auk þess má rekja þessa byltingu til kennisetninga í almennri stjórnunartækni, nefnilega að til að tryggja góðan starfsanda sé mikið frelsi starfsmannsins án pólitískra afskipta algert grundvallaratriði. Auk þess er sagt að mannúð sé smitandi, og er almennt talið þakka að um 35% Íslendingar vinni nú að mannúðarmálum á reglulegum grunni í dag án þess að þiggja laun fyrir, og velflestir innan vébanda hinna einkareknu velferðarkerfa.

Síðan tekin var upp frjáls félagshyggja hefur einkaframtakið gerbylt íslensku mennta- og heilbrigðiskerfi, og í dag er starfræktur mikill fjöldi fyrirtækja á sviði menntunar og heilbrigðisþjónustu. Velferðarkerfin eru vitanlega langstærsti kúnni mennta- og heilbrigðisfyrirtækjanna og á milli þeirra hafa um árabil ríkt geysilega gefandi og heilladrjúgt samstarf, að sögn upplýsingafulltrúa VSS.

Framtíð Velferðarkerfis Svavars Sigurðssonar á sér bjarta framtíð. Nú þegar hefur það stofnað þrjú dótturvelferðarkerfi í Svíþjóð, Danmörku og Noregi, enda hafa þau lönd verið töluvert eftir í frelsisvæðingu þarlendra velferðarkerfa, enda umfangsmikil opinber velferðarkerfi langlífur hluti af skandinavískum menningararfi. En ekki síst með hinu frábæra fordæmi Íslendinga hefur tekist endanlega tekist að snúa skandinavískum frændum vorum af braut miðstýringar og inn á glæsta slóð frjálshyggjunnar, og þar bíða Velferðarkerfis Svavars Sigurðssonar frábær tækifæri til að vinna að framgangi mannúðarmála og almennrar velferðar undir nýjum formerkjum.

[Pistill þessi eru uppspuni frá rótum, ef frá er talið Þjóðfélagsverk Svavars Sigurðssonar, sem samnefndur maður starfrækir í dag og hefur með því stutt baráttuna gegn fíkniefnum með mjög óeigingjöfnum hætti um árabil.]

Latest posts by Samúel T. Pétursson (see all)

Samúel T. Pétursson skrifar

Sammi hóf að skrifa á Deigluna í maí 2005.